ETİK YÖNÜYLE KİŞİSELLEŞTİRİLMİŞ TIP
Bir önceki yazımda Kişiselleştirilmiş Tıp sisteminin temelinden bahsetmiştim. Eğer okumadıysanız ilk önce o yazımı okuyup sonra burada buluşabiliriz. Bu yazımda ise Kişiselleştirilmiş Tıbbın etiği hakkında beyin fırtınası yapmaya çalışacağız. Haydi başlayalım.
Kişiselleştirilmiş Tıbbın yayıldığı ve artık neredeyse büyük çoğunluğa genetik testlerin uygulanmaya başlandığı bir gelecek hayal edin. Genç bir yaştasınız ve sizde genetik test yaptırmak istiyorsunuz. Diyorsunuz ki bir hastalığa yatkınlığım varsa şimdiden öğreneyim ve ona göre tedavimi alayım sonra büyük sıkıntılar yaşamayayım. Gittiniz ve testinizi yaptırdınız ve ne yazık ki daha tedavisi olmayan ağır bir hastalığa 10-15 yıl sonra yakalanma riskinizin yüksek olduğunu öğrendiniz. Erkenden bu bilgiyi öğrenmek sizi nasıl etkiler? Belki bilmeden 10 yıl daha sağlıklı güzel bir hayat geçirecektiniz fakat şu anda o dönemde bile bu hastalık stresiyle yaşayacaksınız. Diyelim ki bir şekilde bu durumu kabullendiniz ve elimden geldiği şekilde iyi yaşamak istiyorum dediniz, hayatınıza devam ediyorsunuz. Üniversiteye gidiyorsunuz meslek edinmek istiyorsunuz. Ama bir gün bir bakıyorsunuz ki biyolojik verilerin tutulduğu bilgisayar sistemleri ele geçirildi. Lüzumlu lüzumsuz insanlar sizin ilerde hasta olabileceğinizi öğrenmiş durumda. Bu durum toplumda sizin negatif bir ayrımcılığa maruz kalmanıza sebep olabilir ve sizde ağır psikolojik etkiler bırakabilir. Peki diyelim mezun oldunuz, devam ediyorsunuz. İstediğiniz gibi bir iş buldunuz ve başvuruyorsunuz ama o da ne istenilen belgelerden biri genetik test sonuçlarınız. İş sahibi erken yaşta hastalıkla uğraşacak birini işe almak istemiyor ve siz ne kadar kalifiye de olsanız işi alamıyorsunuz. Aile kuruyorsunuz ama hastalığı çocuğa geçirme riskinizin de fazla olduğunu öğreniyorsunuz. Çocuk sahibi olmak ister miydiniz? Ayrıca geniş olarak baktığımızda sizin genetik bir bilginiz ailenizi ve akrabalarınızı da ilgilendirdiğinden onlarda etiketlenip ayrımcılığa maruz kalabilir.
Şu an bu okuduğunuz senaryo fazla iç karartıcı gelmiş olabilir ama yaşanma ihtimali olan bir senaryo olduğunu aklınızın bir köşesinde tutmalısınız. Şimdi de başka yönlerine değinelim.
Bireyselden toplumsal etkilere geçelim. Bir bilim insanısınız ve yaptığınız genetik çalışmalarında belli bir ırkın belli bir hastalığa daha yatkın olduğunu saptadınız ama bu bilginin yayılmasının ırkçılığa sebebiyet verme ihtimali çok yüksek. Bu durumda ne yapacaksınız? Zengin ülkelerin bilimsel ilerlemeleriyle fakir ülkelerin ilerlemesi farklı olacağından ülkeler arası sağlık sistemindeki adaletsizliğinin artacağı da ne yazık ki düşünülmekte. Yani geliştirilen teknolojilere ulaşımda büyük farklar olabilecek. Bu durumda ne yapmalıyız?
Şöyle genel olarak bir bakarsak duruma; Öncelikle genetik bilgilerin korunması, kişilerin mahremiyeti için çok önemli. Bu bilgilerin kötü insanlar tarafından ele geçirilmesi bireylerde çok büyük psikolojik etkiler bırakabilir ve toplumda negatif ayrımcılığa sebebiyet verebilir. Bu bilgilerin nerede nasıl kullanılacağı yasalar tarafından iyi belirlenmeli ki kişiler okul ve iş hayatlarında sıkıntı yaşayıp ayrımcılığa maruz kalmasın. Birkaç yıl sonra kişinin yaşayabileceği sıkıntıları bilmesi ve dahası gelecek nesillere de aktarabileceğini bilmesi birey açısından çok büyük sıkıntılar oluşturabilir.
Etik, geniş ve tartışılacak çok boyutu olan bir alan. Elimden geldiğince her noktasına değinmeye çalıştım. Bu anlattıklarım biraz fazla olumsuz görünse de ne yazık ki yaşanabilecek durumlar. Bundan dolayı devletlerin bu konular hakkında bireyleri koruyucu yasalar çıkarması gerekmektedir. Ve bireyler kesinle bu genetik testleri yaptırmadan önce iyice bilgilendirilmelidir. Ben bunlar yapıldıktan sonra fazla olumsuz şeyler yaşanabileceğini düşünmek istemiyorum. Bence bireylerin sağlığı açısından kaliteli gelişmeler sağlayabilecek bu teknolojiyi güzel bir şekilde kullanıp, insanların hayatlarına olumlu katkılar yapacağımıza inanıyorum.
Bir sonraki yazımda görüşmek üzere.
REFERANSLAR
[1] F. R. Vogenberg, C. I. Barash, and M. Pursel, “Personalized medicine - Part 2: Ethical, legal, and regulatory issues,” P T, vol. 35, no. 11, pp. 624–642, 2010.
[2] P. Salari and B. Larijani, “Ethical issues surrounding personalized medicine: A literature review,” Acta Med. Iran., vol. 55, no. 3, pp. 209–217, 2017.
[3] M. Hakkinda, “KİŞİSELLEŞTİRİLMİŞ Tip Ve Genom Evaluation of Personalized Medicine and Genome Research in the Context of,” vol. 22, pp. 843–862, 2019.
[4] “Why ethics and law are not the same things?”[Online].Available: https://www.intheblack.com/articles/2015/04/01/why-ethics-and-law-are-not-the-same-thing[Accessed:14.11.2020]