ÇİÇEĞİNİZ SİZİ ÖLDÜREBİLİR Mİ?
Kültür bitkilerini ve onlardan elde edilen tarımsal ürünleri hastalık ve zararlılardan korumak, tedavi etmek, ya da bunlardan doğacak zararı en aza indirmek için alınan tüm teknik, ekonomik ve yasal önlemlere ‘Bitki Koruma’, bitki hastalıklarını inceleyen bilim dalına ise “Fitopatoloji” denir. Bitkilerde hastalanma, normal sınırlar içinde seyreden yaşam fonksiyonlarının ya da fizyolojik aktivitelerin, bitkiye zarar verecek düzeyde ve sürede bozulmasıdır. Hastalıklar geçici (reversibl) ya da sürekli (irreversibl) olabilirler. Aslında hayvanlara ait hastalık yapıcılar bitkiler için de geçerlidir. Bunlar virüs, bakteri, fungus vb. olabilirken, yetersiz ya da aşırı besin elementi, sıcaklık, sulama, nem, ışık gibi bir çok faktör de bitkilerde hastalığa sebep olabilir.
Bu çok kısa bilgilendirmeden sonra asıl değinmek istediğim yere gelmek istiyorum. Hayvanların insanlara hastalık bulaştırabildiklerini acı deneyimlerle öğrendik, Korona virüs pandemisinde bizzat yaşadık. Peki; bitkilerin insanlara hastalık bulaştırma ihtimalinin olduğunu hiç düşündünüz mü? Evet, çok düşük bir ihtimal ama imkansız değil.
Bu ve benzer sorular daha önce de insanların akıllarına gelmiş. Örneğin 1950’lerde bilim insanları insan akciğerindeki TMV (Tütün Mozaik Virüsü) varlığı ve kanserdeki rolü hakkında bir araştırma yayınlamış. ABD ve Singapur’da 18 sağlıklı insandan alınan dışkı örneğinin 12’sinde PMMV’ye (Biber Hafif Benek Virüsü) rastlanmış. Tabi bir bitki patojenine sahip olmak sizi hasta etmez. Ama yine de hasta bitkileri tüketmekten kaçınmak gerekir. Bir bitki patojeni olan Pseudomonas aeruginosa, bağışıklığı düşük insanları hasta edebilir. Fakat hemen korkuya kapılmayın, P. aeruginosa kapmış insanların sadece % 0,4’ünün hastanelik olduğu belirtilmekte.
Herkesin eline bir kez diken batmıştır diye düşünüyorum. Peki bunun yüzünden hastaneye yatırıldınız mı? ya da iyileşmeniz iki yıl sürdü mü? Herkes bizim kadar şanslı değil. Gül toplayıcısı hastalığı isminden de anlaşılacağı gibi, temasla ve solumayla bulaşan bir hastalık. Ne yazık ki hastalığa verilmiş Türkçe bir isme rastlamadım. Hastalık etmeni dikenlerinde yaşayan Sporothrix schenckii adında bir fungus. Enfekte olmuş insanda semptomlar 1-12 hafta içinde ortaya çıkıyor ve neredeyse her organ ve sisteminde bir şekilde bozulmaya sebep olabiliyor.
Bitki üzerinde yaşayan bir küf mantarı olan Candida auris artık bizim için de ölümcül. Küresel ısınmayla evrimleşen bu fungus, sıcağa, tuza ve antifungal ilaçlara dirençli hale geldi. Bu küfe ilk olarak 2009’da Japonya’da bir insanın kulak kanalında rastlanmış. 2011’de Güney Kore’de ilk kez bir insanı hasta eden fungusa, daha sonra Asya, Avrupa ve 2013’te de Amerika’da rastlanıyor.
Ek olarak, sadece bitki patojenleri değil, onların ürettiği toksik maddelerler de (mikotoksin) hayvanları etkilemekte. Kısaca; sağlıklı bitki, sağlıklı insan.
Emre Ayhan
KAYNAKLAR VE İLERİ OKUMA:
https://www.virology.ws/2010/04/29/can-a-plant-virus-make-you-sick/ https://hortnews.extension.iastate.edu/2018/10/can-sick-plants-make-people-sick
https://www.gidahatti.com/olumcul-candida-auris-kufunun-kaynagi-iklim-degisikligi-mi-154885/
https://sfamjournals.onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/1462-2920.15028
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3550769/#!po=50.0000